Pod prąd

listopad-grudzień 2023

W końcu nadszedł czas, kiedy możemy zacząć rozmawiać o transformacji Bogatyni wraz z samorządami. Przez ostatnie 8 lat temat transformacji Turowa należał do tabu. W grudniu w Zgorzelcu odbyło się szkolenie z Marcinem Popkiewiczem, autorem chociażby takich książek jak „Zrozumieć transformację energetyczną”. Szkolenie można odsłuchać tutaj:

Komentarz:
To zapewne pierwszy z warsztatów przygotowujących region do rzeczywistej transformacji. Cieszy udział wójtów, burmistrza,  zaangażowanie i współprowadzenie spotkania przez Zklaster i żywa dyskusja. Panowało poczucie nadchodzącej zmiany, być może szansy na powrót do udziału regionu w unijnym Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.

Po zmianie władzy w Polsce zostaną uruchomione fundusze unijne z tytułu FST oraz KPO. Jednym z działów wsparcia jest oczywiście transformacja energetyczna. Pojawiają się obawy, że środki trafią głównie do dużych podmiotów, a gminy czy sami pracownicy mogą zostać pominięci.
Wiemy, że pracownicy sami muszą się domagać wypłat czy środków osłonowych od  zakładów, które już są zamykane.
W Polsce jednym z beneficjentów FST jest np. ZE PAK w regionie zagłębia konińskiego. Związki zawodowe domagały się ostatnio na konferencji w Brukseli wypłaty środków osłonowych dla pracowników koncernu, który już w przyszłym roku zamyka m.in. elektrownię Adamów. „W ramach konferencji Pani Alicja Messerschmidt, reprezentująca związki zawodowe ZE PAK, zwróciła się do Pani Komisarz KE z postulatem o udzielenie jak najszybszej notyfikacji przez Komisję Europejską ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o osłonach socjalnych dla pracowników sektora elektroenergetycznego i branży górnictwa węgla brunatnego, która jest kluczowa dla kilku tysięcy osób zatrudnionych w Grupie Kapitałowej ZE PAK.

„Ponadto gminy czekają na środki np. na wymianę źródeł ciepła i wsparcie innych dziedzin infrastruktury. Wszystko to pokazuje, że niezbędny będzie monitoring procesu, a koalicja RTON ma zamiar się stać się jednym z obserwatorów.
Problem nie jest odosobniony  w Polsce. Na terenie Łużyc w Niemczech z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji sowicie korzysta czesko-niemiecki koncern EPH, który należy do oligarchy Daniela Kretynskiego. Niemieckie kopalnie i elektrownie, które należą do EPH otrzymują znaczną część pieniędzy, która przeznaczona jest właśnie na sprawiedliwą transformację. W newsleterze łużyckiej frakcji Gruene Liga czytamy: „W Saksonii LEAG otrzyma 95 mln euro, a MIBRAG, który również należy do Grupy EPH, kolejne 18 mln euro, co stanowi prawie jedną piątą z puli 645 mln euro.”

7 grudnia  2023 członkowie Ogólnopolskiej  Koalicji „Rozwój TAK –Odkrywki NIE” spotkali się w Mikorzynie koło Konina, aby podsumować dotychczasowe działania i przedyskutować zadania na przyszłość. Przypomnijmy to kolejne takie, co półroczne, spotkanie w gronie Koalicjantów – ostatnio w czerwcu br. widzieliśmy się w Wielotowie (woj, lubuskie, gmina Brody). Wyzwań jest sporo. Transformacja energetyczna w tym numerze „Pod prąd” została już wspomniana. Ale są też gigantyczne problemy z wodą w regionie konińskim, spowodowane przez eksploatację węgla brunatnego wzmocnione nasilającymi się z roku na rok zmianami klimatycznymi. Jak mówią Koalicjanci, plany np. zalewania wyrobisk wyglądają obiecująco, ale martwi to, że woda ma być pobierana z rzeki Warty. Na jaki czas jej wystarczy? Poza tym wiadomo, że np. jezioro Gopło zamiera, Noteć wciąż jest sucha, mieszkańcy muszą pogłębiać studnie głębinowe – czasami nawet o 48 metrów. Naprawa sytuacji hydrologicznej zagłębia konińskiego w wariancie optymistycznym może potrwać około 20 lat. Jeżeli zabraknie przerzutów wody z Warty- znacznie dużej. ZE PAK zabiega o zalewanie jezior, ale na horyzoncie czeka elektrownia atomowa, która musi mieć dostęp do ogromnych ilości wody. Spore oczekiwania koalicjantów skierowane są pod adresem przyszłej minister środowiska i klimatu Pauliny Hening-Kloska, która była dotąd mocno zaangażowana w proces ratowania Pojezierza Gnieźnieńskiego. Liczymy, że współpraca z nową minister pozwoli na powrót do lepszej ochrony wody i usprawni przebieg transformacji energetycznej w regionach gdzie kończy się eksploatacja węgla brunatnego.

Komentarz  Tomasz Waśniewski (Fundacja „RT-ON”):  oprócz dotykających mieszkańców  regionu płd.- wsch. Wielkopolski i Kujaw problemów związanych z brakiem wody czy rekultywacją  terenów pogórniczych jednym z wiodących tematów jaki był omawiany przez Koalicjantów to przebieg procesu legislacyjnego nowelizacji  ustawy prawo geologiczne o górnicze (p.g,g.)  oraz katastrofalne skutki jej przeforsowania,  tuż przed wyborami, przez dotychczasowe władze. Dodajmy, że stało się to mimo ogromnych zastrzeżeń samorządów, ekspertów i organizacji pozarządowych w tym tych skupionych w Koalicji RT-ON. Rozważaliśmy wspólnie dalsze możliwe scenariusze by zgodnie z rekomendacją Senatu RP poprzedniej kadencji ustawę wycofać w całości z porządku prawnego i zatrzymać jej najgorsze skutki związane choćby z tzw. ochroną złóż. Kluczowa będzie tu współpraca z nową większością parlamentarną.  Żywe zainteresowanie Koalicjantów wzbudziła prezentacja przez dr hab. Magdalenę Krysińska-Kałużną z Akcji Konin wyników nowatorskich badań sondażowych dotyczących społecznej świadomości skutków wydobycia węgla brunatnego w Wielkopolsce Wschodniej. Bogaty materiał posłuży Fundacji „RT-ON” do dalszej ukierunkowanej merytorycznie pracy ze społecznościami dotkniętymi skutkami działania kopalń odkrywkowych.

W Opolnie-Zdroju koło odkrywki Turów mieszkańcy do dzisiaj nie wiedzą, gdzie skończy odkrywka. Oznacza to, że niepewna jest też przyszłość budynków, w tym zabytkowych. W tym byłym już uzdrowisku nie brakuje perełek, które niestety zapadają się na skutek bezczynności organów ochrony kultury. Wydają się one reprezentować interesy koncernu wydobywczego, a nie samych zabytków. Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA zaskarżyło bezczynność organów ochrony kultury oraz zaskarżyło postanowienia organów do sądu administracyjnego.
Konserwator jeszcze niedawno zapewniał, że obejmie ochroną zabytki w Opolnie-Zdroju - miejscowości położonej na skraju odkrywki węgla brunatnego Turów, po czym diametralnie zmienił zdanie. Stwierdził w uzasadnieniu jednej decyzji, że zabytki te stoją na złożach węgla i nie zasługują na ochronę. Sąd administracyjny (WSA) wykazał bezczynność i zasądził grzywny od organów ochrony kultury i dziedzictwa - dolnośląskiego wojewódzkiego konserwatora i samego Ministra Kultury.

Transformacja Wielkopolski, regionu Turowa czy Bełchatowa jak na razie głównie zmierza w kierunku wsparcia dla miejsc pracy w sektorze energetycznym czy infrastruktury energetycznej. Gdzie w tym wszystkim są kobiety? W 2023 stowarzyszenie „Tak dla Bełchatowa” opublikowało analizę, która ocenia sytuację kobiet, ich szansy i bariery w procesie transformacji Bełchatowa oraz dostępne i planowane mechanizmy wsparcia aktywności zawodowej w regionie Bełchatowa. Analiza ta dotyczy konkretnie Bełchatowa, ale z pewnością może być ważnym kontekstem dla innych regionów górniczych