czysta przyjemność pływania bez chloru

Stawy kąpielowe

Nieduże oczka wodne coraz częściej pojawiaj ą się w nowo zakładanych ogrodach. Polubiliśmy je. Ruch i szum wody wzbogacają ogród, a naturalne lustro wodne optycznie powiększa jego powierzchnię i rozjaśnia przestrzeń. Nadal jednak większość polskich inwestorów traktuje ogrodowy staw jako co najwyżej poidełko dla ptaków lub schronienie dla żab.

Tymczasem może on być doskonałym kąpieliskiem - ładniejszym, zdrowszym, tańszym i prostszym w eksploatacji niż tradycyjny basen. Jako dowód niech posłuży przykład zza naszej zachodniej granicy, gdzie w wielu miejscowościach władze samorządowe decydują się na przekształcenie podupadających basenów i kąpielisk publicznych w zespoły naturalistycznych stawów kąpielowych. Oczywiście, aby stawy takie nie przysparzały kłopotu, potrzebna jest - tak jak w przypadku zwykłego basenu - pomoc projektanta i fachowe wykonanie.

idea

Funkcjonowanie stawów kąpielowych opiera się na wykorzystaniu i zintensyfikowaniu naturalnych procesów samooczyszczania wód. O ile w konwencjonalnych basenach poprzez dodatek chloru likwiduje się życie organiczne i giną powodujące nieprzezroczystość wody glony (Indykator stężenia związków biogennych), to w stawie kąpielowym dąży się do eliminacji biogenów wykorzystując konkurencje o związki odżywcze między glonami a roślinami bagiennymi oraz zjawiska sorbcyjne w złożu filtra. W basenach konwencjonalnych usuwane są zatem głównie skutki zanieczyszczeń, nie zaś przyczyny jak w systemach naturalnych, gdzie zamiast chemii i chloru stosuje się wydajne filtry roślinne z dodatkiem specjalnie dobranych minerałów aktywatorów oraz kultur bakteryjnych, które czyszczą cyrkulującą wodę. Również redukcja bakterii coli na prawidłowo zaprojektowanych filtrach jest bardzo efektywna, tak że wymagane przepisami normy są z dużym zapasem spełniane.

Pierwsze stawy kąpielowe powstały w połowie lat osiemdziesiątych w Austrii, Szwajcarii i Niemczech. Idea stawu kąpielowego polega na zachowaniu biologicznej czystości wody dzięki wykorzystaniu naturalnych, kompleksowych procesów samooczyszczania. Jednocześnie rezygnuje się z użycia nieobojętnych przecież dla zdrowia i środowiska środków chemicznych, stosowanych w tradycyjnych basenach. Badania, prowadzone m.in. w Niemczech, wykazały, że nowoczesne rozwiązania filtrów glebowych, stosowane w tego typu stawach, z nawiązką spełniają normy Unii Europejskiej w zakresie jakości wód kąpielowych.

Zaletą tak zorganizowanego miejsca do kąpieli jest również to, że stanowi ono integralną część ogrodu i można je wykorzystywać przez cały rok, także zimą. Służyć wtedy może jako kąpielisko przy saunie lub naturalne lodowisko.

działanie

Staw kąpielowy składa się z dwóch części: kąpielowej o głębokości od jednego do około dwóch metrów oraz stosunkowo płytkiej strefy bagiennej pełniącej funkcję filtra oczyszczającego. Układ ten wzbogacony jest zazwyczaj o kaskadę wodną, na której woda wypompowywana ze strefy kąpielowej jest naturalnie natleniana zanim wpłynie do zbiornika filtracyjnego. Natleniona i "zaktywizowana" woda wpływa na filtr bagienny, gdzie przenika przez odpowiednio dobrane złoże, składające się z warstw o różnej granulacji. Przy tworzeniu złoża zwraca się uwagę na obecność minerałów wiążących znajdujące się w wodzie substancje biogenne, które w przeciwnym razie wywoływałyby niekorzystne mętnienie wody i zarastanie jej glonami.

W regeneracji wody duże znaczenie ma również dobór i różnorodność roślinności brzegowej. Strefa korzeniowa jest miejscem szczególnie intensywnych procesów biochemicznych, bowiem enzymy wydzielane przez korzenie korzystnie wpływają na liczebność i żywotność bakterii glebowych. Ponadto rośliny wodne i nadwodne (np. trzcina) przyczyniają się do sprawniejszej i szybszej regeneracji wody, dostarczając w strefę działania bakterii duże ilości tlenu poprzez tkanki powietrzne w swoich łodygach.

Warto wiedzieć, że dużą rolę w utrzymaniu przezroczystości wody w naturalnych zbiornikach wodnych odgrywają mikroskopijne skorupiaki (np. dafnie, oczliki), które żywią się pływającymi w toni glonami jednokomórkowymi. Ponieważ skorupiaki te są ulubionym pokarmem ryb, należy unikać zarybiania stawów przeznaczonych do kąpieli.

stawy kąpielowe mogą być stosowane w obiektach publicznych jak i prywatnych ogrodach (wielkość minimalna ok. 60m2)

budowa

Wygodne pływanie umożliwia staw o powierzchni części kąpielowej przynajmniej ok. 50 m2. Taką samą lub nieco większą powierzchnię musi mieć strefa roślinności bagiennej stanowiąca filtr. Kształt obu zbiorników jest w zasadzie dowolny i wynika z sytuacji oraz zamysłu projektanta. Mogą one być zupełnie od siebie oddzielone i połączone wyłącznie ciekami lub przewodami umożliwiającymi przepływ wody.

Najczęściej jednak, podobnie jak w naturze, obie funkcje są połączone na jednym zbiorniku. Część kąpielowa stawu jest po prostu głębsza, ma pionowy brzeg z dostępem do wody z pomostu wyposażonego w drabinkę. Natomiast część bagienna jest płytsza i ma łagodnie wyprofilowane brzegi (o spadku mniejszym niż 30%), zapewniające stabilność warstw i dobre warunki siedliskowe dla roślin nadwodnych.

Dno w części kąpielowej powinno opadać w kierunku jednego, najgłębiej położonego punktu, w którym zbierać się będą wszystkie osady. W ten sposób łatwiej je będzie co jakiś czas usuwać. Jeśli zachowamy w tym miejscu głębokość minimum 2 m, osady nie będą wzbijane przez pływające w stawie osoby i nie zmącą wody.

Istnieją różne sposoby uszczelniania stawów. Można stosować do tego celu warstwę gliny o grubości co najmniej 25 cm grubości, bądź też minerały ilaste - np. bentonit lub specjalne maty bentonitowe. Jednak najczęściej używa się folii hydroizolacyjnych (PE, PCW lub EPDM - bardzo trwałych folii kauczukowych). Ich zaletą, oprócz stosunkowo niskiej ceny jest łatwość wykonania uszczelnień nie tylko na łagodnych zboczach gruntu, ale i na pionowych murach oporowych w części "basenowej". Uszczelnienia foliowe pokrywa się zwykle 10-15-centymetrową warstw ą grubego żwiru, piasku i kamieni. Aby woda ze stawu nie była "wypijana" przez otaczającą staw glebę, należy stosować tzw. przegrody kapilarne.

stawy kąpielowe mogą być budowane jako zupełnie nowe obiekty...

...lub powstawać w ramach modernizacji istniejących kąpielisk

wyposażenie

Woda cyrkuluje w obiegu zamkniętym dzięki odpowiednio dobranej, stale działającej pompie małej mocy. Oprócz wymuszającej obieg wody pompy, stawy kąpielowe wyposażone są - podobnie jak baseny - w tzw. skimmer, czyli urządzenie przelewowe, zbierające drobne zanieczyszczenia z powierzchni wody.

W przeciwieństwie do tradycyjnych basenów, stawy kąpielowe są atrakcyjne do nurkowania, dlatego często wyposaża się je w oświetlenie podwodne. Wszystko to wymaga doprowadzenia odpowiednio zabezpieczonej instalacji elektrycznej, a także łatwo dostępnego pomieszczenia technicznego, zlokalizowanego zazwyczaj pod pomostem kąpielowym.

konserwacja

Dobrze zaprojektowany i wykonany staw kąpielowy nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Urządzenia techniczne warto profilaktycznie poddać przeglądowi dwa razy do roku - na początku i po zakończeniu sezonu kąpielowego.

Jesienią należy zadbać o to, aby do wody nie dostały się obumierające resztki roślin i opadające liście. Można je systematycznie wyławiać lub przykryć staw specjalną siatką ochronną.

Zimą, gdy staw zamarznie, ścina się i usuwa wystające nad warstwą lodu szuwary. Wczesną wiosną natomiast, gdy w ciepłe dni następuje silny rozwój glonów, nie mających konkurencji w uśpionych jeszcze roślinach wodnych, można je odławiać i wyrzucać na kompost. Nie należy stosować chemicznych środków niszczących glony czy filtrów UV.

W ciągu lata trzeba natomiast systematycznie (np. raz w tygodniu) czyścić skimmer. W upalne dni wody w stawie ubywa przez parowanie - poziom lustra może się obniżyć dziennie nawet o 2 cm. Do dopełniania można stosować odpowiednio przefiltrowaną deszczówkę lub przebadaną na zawartość azotanów wodę ze studni - znaczna zawartość azotu i fosforu, aktywizuje bowiem rozwój glonów.

Stawy przydomowe powinny być lokalizowane w miejscach dobrze nasłonecznionych, bez sąsiedztwa dużych drzew, najlepiej przy tarasach. Usytuowany w ten sposób zbiornik ma pełnić dodatkowo funkcję tzw. reflecting pool, tzn. w chłodniejszych i ciemniejszych porach roku tak odbijać promienie słoneczne, aby wnikały głęboko do wnętrza domu.

Budowa stawu kąpielowego związana jest z pracami ziemnymi o stosunkowo dużym zasięgu. Stosując sprzęt zmechanizowany trudno ustrzec się pewnej dewastacji ogrodu. Obiekty tego typu najlepiej zatem wykonywać w trakcie budowy lub remontu domu. Pozwala to zaoszczędzić sporo nie tylko nerwów, ale i kosztów związanych z realizacją, oraz optymalnie wykorzystać powierzchnię działki i przestrzeń ogrodu.

Do oczyszczającej wodę strefy bagiennej podłączyć można równie ż tradycyjny basen, co daje oszczędności kosztów eksploatacji i lepszą jakość wody. Robi się to na dwa sposoby: przełączając instalację tak, aby woda z basenu płynęła do filtru biologicznego i wracała zeń rurami, albo skuwając koronę basenu i przekształcając go w część naturalistycznego założenia z integralną strefą bagienną i swobodnie ukształtowanymi brzegami.

Jak pokazują doświadczenia, niemieckie stawy kąpielowe są zwykle tańsze w budowie i znacznie tańsze w eksploatacji od rozwiązań konwencjonalnych. Koszt eksploatacji wynosi zaledwie 20-30% kosztów dla tradycyjnych basenów. Pozwala to na zaoszczędzanie pieniędzy np. gminom, szkołom czy ośrodkom wypoczynkowym. Ze względu na prostotę prac związanych z realizacją takich obiektów mogą być one w znacznym stopniu wykonywane w oparciu o lokalne firmy czy w ramach programów zatrudniania bezrobotnych.

Naturalny wygląd stawów dobrze harmonizuje z otaczającym krajobrazem. Tym samym wzrasta atrakcyjność wypoczynkowa obiektu, co dobitnie potwierdza frekwencja na istniejących obiektach tego typu. Tysiące stawów kąpielowych powstają na zachodzie (w samej Austrii szacuje się ich ilość na ok. 16.000), ale znane są przykłady z Węgier, Czech, Słoweni, a nawet komunalny obiekt zrealizowany ostatnio w Moskwie.

Co równie ważne stawy kąpielowe to nie tylko zysk finansowy. Oferują one coś więcej: uroki pływania, niezapomniane atrakcje dla dzieci, interesujący podwodny świat, a zimą wyborne lodowisko, czyli po prostu radość życia.

Marcin Gąsiorowski