Wersja PDF (do druku)

XI. osiedla Swojczyce, Strachocin, Wojnów

Las Strachociński (139 ha) tworzą częściowo zagospodarowane nadodrzańskie lasy liściaste z niewielkimi partiami łęgów i przewagą grądów. Z ptaków można spotkać tu krętogłowa, dzięcioła czarnego, a na skraju lasu rzadką pokrzewkę jarzębatą [1]. Z lasem sąsiadują bardzo cenne zbiorowiska łąkowe (ze związku Molinion). Występują ponadto śródleśne łąki z wiązówką i rzeżuchą łąkową [65]. Występują tu gatunki z Czerwonej listy roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce, takie jak goryczka wąskolistna, pszeniec grzebieniasty i kosaciec syberyjski [ZD]. W samym kompleksie i jego pobliżu znajduje się kilka zbiorników wodnych. Ta mozaika środowisk sprawia, że na niewielkim terenie żyją zwierzęta i rośliny wodne, leśne i łąkowe, a także takie, które wymagają kilku z tych elementów równocześnie.

Teren łąk nadodrzańskich i lasu obfituje w gady (4 gatunki) i płazy (9 gatunków) [65, RP]. Charakteryzuje się ponadto unikalną fauną bezkręgowców. Z tutejszymi lasami łęgowymi związany jest bardzo rzadki chrząszcz - biegacz Carabus scheidleri preysleri. Stwierdzono tu występowanie rzadkich motyli, między innymi nowego gatunku grotnika dla Fauny Polski - Eupithecia ochridata [14], innego rzadkiego grotnika - Eupithecia inturbata , związanego z łęgiem wiązowo- jesionowym lub grądem, trzech nowych dla Dolnego Śląska i rzadkich w Polsce motyli: Zygaena viciae wrażliwego na antropopresję, Perizoma lugdunaria i Archiearis notha [63], które uzależnione są od istnienia podmokłych lasów i gatunek występujący tylko w Europie Środkowej - Artiora evonymaria [AM]. Spotykany tu jest również modraszek argiades , który ginie w Europie wraz z zanikaniem ekstensywnie użytkowanych łąk, a także chroniony modraszek nausitous , którego gąsienice żyją w gniazdach mrówek, a motyl potrzebuje do przeżycia podmokłych łąk i torfowisk [14]. Tak bogate i zróżnicowane siedlisko pozwala znaleźć dogodne miejsca żerowania nietoperzom. Występuje tu między innymi kolonia rozrodcza gacków brunatnych [24].

Staw Strachociński i sąsiadujące z podmokłą łąką Jezioro Leśne porasta trzcina. Występują tu liczne gatunki ptaków wodnych, między innymi wodnik, bączek, 4 gatunki perkozów, brzęczka i błotniak stawowy. Jest to też miejsce rozrodu płazów. W pobliżu jednego z cieków niewielkie oczko wodne porośnięte jest osoką aloesowatą, żabiściekiem i grzybieniem białym [RP, ZN], a w pobliżu granicy miasta śródleśny, wypłycony zbiornik porośnięty mozgą trzcinowatą, turzycami i sitami, stanowi wodopój zwierzyny [66], inny stawek w lesie porasta salwinia pływająca i występują nad nim rzekotki drzewne i żaby trawne [65].

Omawiany teren posiada duże znaczenie przyrodnicze ze względu na dużą różnorodność siedlisk, niestety, w latach dziewięćdziesiątych pod pretekstem cięć pielęgnacyjnych i przeciwpowodziowych przerzedzono starodrzew i częściowo zniszczono podszyt [14]. W ciągu ostatnich 15 lat usunięto z tego lasu dużą ilość martwego drewna, stanowiącego podstawę rozwoju wielu rzadkich chrząszczy. Teren ten obfituje w rzadkie gatunki owadów, spośród których na szczególną uwagę zasługują: znany w kraju jedynie z tego stanowiska, gatunek długostopki Longitarsus callidus [9] oraz dwa gatunki, stwierdzone tu po raz pierwszy w Polsce - Melanophthalma suturalis [13]i Ortopterus mundus [12]. Dla ochrony niektórych z tych gatunków należy ograniczyć wycinkę starych drzew i zostawiać część martwych, powalonych pni dębowych.

Teren ten uznawano za interesujący przyrodniczo już w końcu XIX wieku, kiedy przeprowadzono tu badania nad występowaniem ptaków. Wówczas Odra nie była tak mocno uregulowana i teren ten znacznie częściej był zalewany, a zbiorniki wodne nie były tak mocno zarośnięte roślinnością. Większość łąk była podmokła i prawdopodobnie nie wypasano tu bydła. Po około 70 latach od pierwszych badań przeprowadzono kolejne, które wykazały zmiany w składzie awifauny. Osuszanie łąk i regulacja Odry spowodowały wycofanie się rzadkich gatunków ptaków umieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: sowy błotnej, kulika wielkiego i biegusa zmiennego, a przestał się lęgnąć samotnik [30]. Na szczęście pozostały ptaki związane z grądami - dzięcioł średni, muchołówka białoszyja oraz niektóre gatunki podmokłych łąk (krwawodziób, czajka, derkacz) [1, 24]czy porośniętych trzciną zbiorników (bąk, bączek, błotniak stawowy) [RG, RP].

Odrębnym obiektem zasługującym na uwagę są stawy leżące wzdłuż Kanału Żeglugowego, pomiędzy ul. Chałupniczą a Groblą Łanieską oraz przy ulicy Mydlanej, zarośnięte częściowo pałką wąskolistną i trzciną. Stanowią one dogodne miejsca dla ptaków wodnych (perkozy, krzyżówka, łyska, kurka wodna, trzcinniczek, potrzos) [66]. Na zbiorniku przy ulicy Mydlanej występowała jedna z nielicznych na terenie miasta kolonii mew śmieszek [1].

XII. osiedla Rakowiec, Bierdzany, Opatowice, Księże Małe, Świątniki i Księże Wielkie

Osiedla te stanowią mozaikę środowisk o niezwykłych walorach przyrodniczych i tworzą klin utworzony z terenów zielonych i podmokłych wchodzący głęboko w miasto. Dlatego znaczna część omawianego obszaru znalazła się w granicach planowanego Parku Krajobrazowego Dolina Odry II.

Dużymi walorami przyrodniczymi odznaczają się dwa kompleksy zieleni leżące nad Oławą - Las Rakowiecki (26 ha) oraz Park Wschodni (36 ha). Park Wschodni to jeden z cenniejszych przyrodniczo terenów zielonych miasta. Tworzą go lasy o charakterze przejściowym między łęgiem a grądem [74]. Wykazano tu 68 taksonów drzew i krzewów (56 gatunków) z zachowaną stosunkowo dużą liczbą rodzimych gatunków [84].

Na uwagę zasługuje cenny łęg wiązowo- jesionowy porastający Wyspę Opatowicką. Niestety, las ten został nadmiernie prześwietlony w ramach przeprowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych. Wycięcie części podszycia znacznie go osłabiło [24, 25]. Występują tu rośliny chronione, m.in. śnieżyczka przebiśnieg, bardzo ciekawe gatunki chrząszczy oraz motyli nocnych, płazy - rzekotka drzewna, a z gadów - zwinka i zaskroniec [JK, AM, RM]. Na wyspie w części porośniętej grądem pozostał fragment starego koryta Odry, odcięty w czasie prac regulacyjnych [56]. Zbiornik ten posiada pokryte gęstymi zaroślami zróżnicowane brzegi, a jego taflę wody porasta rzęsa wodna [66]. Wraz z sąsiadującymi z lasem łąkami Wyspa Opatowicka tworzy mozaikę środowisk, która powinna zostać utrzymana poprzez objęcie ochroną z wyznaczeniem funkcji przyrodniczej jako priorytetowej nad pozostałymi funkcjami tego terenu.

Kosaciec Syberyjski – roślina chroniona, charakterystyczna dla łąk zmiennowilgotnych. We Wrocławiu występuje m.in. na terenach wodonośnych. Fot. Zygmunt Dajdok

Na południowym międzywalu Odry od ul. Na Grobli aż po Opatowice występują łąki zmiennowilgotne i wilgotne. Niewielkie oczka wodne, starorzecza i fragmentarycznie wykształcony łęg wierzbowo- topolowy tworzą bardzo cenny układ ekologiczny doliny rzecznej. Występują tu cenne gatunki roślin: groszek błotny, rutewka żółta, czosnek kątowaty, przytulia północna. Część z nich występuje na Dolnym Śląsku najczęściej w dolinie Odry [3].

Tereny wodonośne to obszar podmokły z licznymi rozlewiskami i zbiornikami wodnymi, kanałami i ciekami leżącymi wśród łąk i zadrzewień pozostałych po łęgach wierzbowo- topolowych. Tak silne zróżnicowanie biotopów owocuje występowaniem wielu cennych gatunków i zbiorowisk roślinnych. Z roślin wodnych występuje tu między innymi grążel żółty i salwinia pływająca [1]. Do unikatowych należą łąki zmiennowilgotne z ginącymi gatunkami: zimowitem wiosennym, selernicą żyłkowaną, kosaćcem syberyjskim, wilczomleczem błotnym, goryczką wąskolistną, mieczykiem dachówkowatym oraz groszkiem błotnym [1, 3, 46]. Niestety, od strony Radwanic i Siechnic łąki na terenach wodonośnych bardzo mocno opanowały gatunki drzewiaste. Niezbędne jest utrzymywanie tego cennego środowiska i usuwanie wkraczających na teren łąk drzew i krzewów.

Na terenach wodonośnych obok obficie porośniętych roślinnością zbiorników z wodą stagnującą istnieją starorzecza oraz cieki o szybkim nurcie i piaszczystym dnie. Ma to duże znaczenie dla rozwoju ryb, co potwierdza występowanie miętusa w rzece Oławie na Bierdzanach [1]. Występują tu bardzo atrakcyjne warunki również dla płazów (7 gatunków), z których po powodzi 1997 roku nie występuje już traszka zwyczajna, ale pojawiła się żaba jeziorkowa [54, 68, 70, 88]. Warto dodać, że tuż za granicą miasta, w okolicach Mokrego Dworu występuje ropucha paskówka i jest to jedno z dwóch istniejących na Dolnym Śląsku stanowisk tego płaza [5]. Widywane tu ssaki to między innymi: gronostaj, łasica, wydra i bóbr [1, SL]. Liczba ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych (111 gatunków), świadczy o wyjątkowej wartości tego terenu. Ma on ogromne znaczenie zwłaszcza dla ptaków związanych z wodami, z których występują tu m.in. bąk, kania rdzawa oraz zagrożona wyginięciem kropiatka. Wszystkie trzy wymienione gatunki wpisane są do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Z tego miejsca korzystają również: bocian czarny, bączek, płaskonos i cyranka [1, 46, WJ].

Teren ten wchodzi w skład Grądów Odrzańskich - jednej ze 118 ostoi ptaków w Polsce, wyznaczonej w oparciu o kryteria międzynarodowe. Ostoje powstają w miejscach mających szczególne znaczenie dla ochrony ptaków lęgowych i przelotnych [23].

XIII. osiedla Partynice, Ołtaszyn, Wojszyce, Jagodno, Brochów i Bieńkowice

Do obszarów przyrodniczo interesujących w tej części miasta zaliczyć można niewielki Park Brochowski, otoczenie Wrocławskiego Toru Wyścigów Konnych na Partynicach i rozproszone po całym terenie pojedyncze zbiorniki wodne. Istnienie zbiorników sprzyja występowaniu ryb, płazów, ptaków i roślin wodnych. Do najciekawszych w omawianym rejonie zbiorników należy zaliczyć: przylegający do TWK akwen porośnięty pasem trzcin i otoczony zadrzewieniem, oczko wodne w Parku Brochowskim, zbiornik leżący nieopodal stacji Wrocław Brochów na terenie PKP z bogatą roślinnością wodną oraz niewielki zbiornik o stromych brzegach na Wojszycach przy ulicy Terenowej. Ten skromny, na tle innych dzielnic, obraz uzupełniają drobne kompleksy ogródków działkowych i przydomowe ogrody. Sposób ich zagospodarowania ma duże znaczenie dla różnorodności występujących gatunków w obrębie zabudowy.

XIV. osiedla Grabiszyn, Grabiszynek, Oporów, Klecina i Krzyki

Rzeka Ślęza została najsilniej przekształcona ze wszystkich wrocławskich rzek. Umieszczenie wałów przeciwpowodziowych przesadnie blisko koryta odbiło się wyraźnie na składzie gatunkowym ryb. Jest on najuboższy ze wszystkich większych rzek miasta i liczy zaledwie 7 gatunków [1]. Pomimo znaczącego zniszczenia doliny Ślęzy kilka miejsc zasługuje na uwagę. Na osadnikach byłej cukrowni Klecina dogodne miejsca do zakładania gniazd znajdywały mewy śmieszki i rzadkie sieweczki rzeczne [1]. Nad rzeką żerują nietoperze - nocki Natterera [1]. Z interesujących gatunków nad Ślęzą stwierdzono rusałkę wierzbowca - rzadkiego motyla dziennego [AM] oraz gronostaja [KM]. Innym drapieżnikiem występującym na tym terenie jest kuna domowa zasiedlająca willową część Oporowa [AG].

Lasek Oporowski, Cmentarz Grabiszyński, Park Grabiszyński, Cmentarz Żołnierzy Włoskich, wzgórze z Cmentarzem Żołnierzy Polskich tworzą zwarty duży kompleks zróżnicowanej zieleni, który ma swoje przedłużenie w postaci kompleksu działek wzdłuż Ślęzy oraz pasa zieleni parkowej ciągnącej się aż do Małej Sobótki przy ul. Racławickiej.

Zalesienie polany śródleśnej w Lasku Oporowskim – przykład działań zagrażających utrzymaniu bioróżnorodności w mieście. Fot. Adam Guziak

Na terenie tym występują między innymi dzięcioły zielony i zielonosiwy, sowa uszata i puszczyk [1, AG]. Mimo dużej penetracji spacerowiczów z psami, w Parku Grabiszyńskim pojawiają się zające, które wnikają do miasta od strony pól i Lasu Oporowskiego. Ten ostatni, choć niewielki (8 ha), ze względu na oddalenie od osiedli ludzkich i bogaty podszyt, stał się ostoją przyrody na tym terenie. O atrakcyjności tego miejsca może świadczyć obecność słowików oraz zagnieżdżenie się kruka na słupie przebiegającej obok linii energetycznej.

Z powodu braku zbiorników wodnych na omawianym terenie występuje niewiele płazów. Obecność żab stwierdzono w dwóch oczkach wodnych przy ul. Dzierżonia na Oporowie [AG], a na Grabiszynku widziano ropuchę zieloną [RM].

XV. osiedla Jarnołtów, Jerzmanowo, Osiniec, Strachowice, Złotniki, Żerniki i Muchobór Wielki

Silnie zdegradowana dolina rzeki Ślęzy. Renaturyzacja Ślęzy poprzez poszerzenie międzywala w wybranych miejscach przyniosłoby efekty w postaci zwiększenia wartości przyrodniczych doliny oraz bezpieczeństwa powodziowego. Fot. Adam Guziak

Dzielnice te leżą między dwoma rzekami Ślęzą i Bystrzycą. Ślęza na tym odcinku może być podręcznikowym przykładem rzeki silnie zdewastowanej zabudową hydrotechniczną. Dolinę wzbogaci w przyszłości las, który powstanie między Żernikami a rzeką. Natomiast Bystrzyca, której odcinek współtworzy Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy, zachowała duże walory przyrodnicze. Występują tu liczne starorzecza porośnięte trzciną, otoczone lasem o charakterze łęgu, stanowiące miejsca rozrodu płazów i ptaków wodnych. Niestety, niektóre zbiorniki są niszczone przez zasypywanie gruzem lub nielegalne odprowadzanie ścieków z pobliskich domostw [75].

Duży kompleks zieleni tworzą lasy z kilkoma oczkami wodnymi otaczające lotnisko oraz Park Strachociński. Cały teren wzbogaca kilkanaście zlokalizowanych w różnych osiedlach zbiorników wodnych. Na Żernikach istnieje kilka stawów, na których odnotowano lęgi rzadkiej czapli - bączka [1]. Kilka stawków leży w dolinie niewielkiego cieku Ługowiny na Strachowicach, a przy ul. Kunickiego na Muchobórze Wielkim znajduje się zbiornik porośnięty pasem trzcin, będący miejscem lęgów i przybywania ptaków związanych z wodą, między innymi remiza.