Opinia
Lubuskiego Klubu Przyrodników
o projekcie rozporządzenia w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie.



1. Zmiany w polskim prawie ochrony przyrody, których wyrazem jest rozporządzenie, polegające na uzupełnieniu dotychczasowych form ochrony o "ochronę siedlisk przyrodniczych" witamy z uznaniem. Mamy nadzieję, że ta regulacja prawna - przeniesiona z dorobku Unii Europejskiej - stanie się dodatkowym instrumentem umożliwiającym skuteczne działania na rzecz ochrony najcenniejszych fragmentów naszej przyrody.

2. Mamy świadomość, że przedmiotowe rozporządzenie z jednej strony jest wykonaniem zapisu art. 35a znowelizowanej ustawy o ochronie przyrody, z drugiej natomiast - unijnej Dyrektywy Habitatowej i że lista "siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie" ma być w założeniu adaptacją do polskich warunków załącznika I tej dyrektywy.

3. Lista rodzajów siedlisk podlegających szczególnej ochronie nie zawiera - prawdopodobnie omyłkowo - kilku występujących w Polsce, a ujętych w załączniku I Dyrektywy Habitatowej typów ekosystemów. Niektóre z nich odgrywają bardzo ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej polskiej przyrody. Opuszczonymi na liście istotnymi elementami są:
  • Żyzne buczyny niżowe (w polskiej terminologii fitosocjologicznej Melico-Fagetum; w systemie rozpowszechnionym w Europie określane jako Asperulo-Fagetum lub (synonim nazwy gatunkowej) Galio odorati-Fagetum. W oficjalnym "The Interpretation Manual of EU Habitats) ten rodzaj siedliska jest opisany następująco:
    41.13 - NATURA 2000 code 9130 - lasy bukowe Asperulo-Fagetum. Bukowe, a w górach bukowo jodłowe lasy rozwijające się na glebach o odczynie zblizonym do obojętnego, z próchnicą typu mull, wyrózniane przez licznie występujące gatunki nnależące do grup ekologicznych Anemone nemorosa, Lamiastrium galeobdolon, Galium odoratum lub Melica uniflora, tworzące bogatszą i bardziej zwartą warstwę runa niż kwaśne buczyny.
    Żyzne buczyny niżowe niewątpliwie spełniają tę definicję i należą do "rodzaju siedliska 41.13". Wskazanie w "Manual" na występowanie tej jednostki w Wielkiej Brytanii, Holandii i Szwecji wyraźnie oznacza, że nie chodzi wyłącznie o lasy górskie.
    Pominięcie tej jednostki w projekcie rozporządzenia powiela pomyłkę popełnioną w opracowaniu Dyduch-Falniowskiej 2000 (Ocena stanu zagrożenia .... - nie wykazano występowania Asperulo-Fagetum w Polsce) i jest prawdopodbnie wynikiem różnic w terminologii fitosocjologicznej - niedostrzeżenia faktu, że wyróżniany w Polsce zespół Melico-Fagetum zawiera się w jednostce ujmowanej jako Asperulo-Fagetum.
    Ujęcie żyznych buczyn (w praktyce: starodrzewi żyznych buczyn) na liście biotopów chronionych jest tym ważniejsze, że w zachodniej i północnej Polsce - gdzie lasy takie występują - są one bardzo ważnymi ostojami unikatowych gatunków tak fauny, jak i flory. Starodrzewia żyznych buczyn są nie częstsze, niż starodrzewia grądów.

  • Niżowe kwaśne buczyny. Jednostka 41.11 - lasy bukowe Luzulo-Fagetum w załączniku I do Dyrektywy Habitatowej (wg definicji w "The Interpretation Manual...") obejmuje również kwaśne buczyny Luzulo pilosae-Fagetum w strefie morenowej nizin. Wskazanie na występowanie tego biotopu np. w Szwecji wyraźnie określa, że nie chodzi tylko o lasy górskie i wyżynne.
    41.11 - NATURA 2000 code 9110 - lasy bukowe Luzulo-Fagetum. Bukowe, a w górach bukowo-jodłowe lasy rozwijające się na kwaśnych glebach, z Luzula luzuloides, Deschampsia flexuosa, Calamagrostis villosa, Vaccinium myrtillus, Pteridium aquilinum. Odpowiadający typ roślinności w ujęciach skandynawskich: 2221 Fagus sylvatica-Deschampsia flexuosa-Vaccinium myrtillus-typ.
    Znaczenie ujęcia w rozporządzeniu starodrzewi kwaśnych buczyn niżowych jest podobne jak żyznych buczyn. Ich starodrzewia są również rzadkie.

  • Łęgi olszowo-jesionowe przy rzekach nizinnych. W "Interpretation Manual..." zapisano następująco:
    44.3. - NATURA 2000 code 91E0 - Pozostałości lasów łęgowych (Alnion glutinoso-incanae). Lasy nadrzeczne z jesionem i olszą w przejściowej i borealnej części Europy, na niżu i pogórzach, górskie olszyny z olszą szarą, galeriowe lasy wierzbowe i tpolowe nad dużymi rzekami (...) Zawiera podtypy: (...) jesionowo-olszowe lasy nad wolno płynącymi rzekami (44.33 Pruno-Fraxinetum, Ulmo-Fraxinetum)
    Pominięcie tego biotopu jest prawdopodbnie wynikiem różnic terminologii fitosocjologicznej i zawikłania terminologii dotyczącej lasów łęgowych. W każdym razie jednostka ujmowana pod popularną w Polsce nazwą Circaeo-Alnetum spełnia powyższą definicję. Zagadnienie jest o tyle ważne, że w załączniku I Dyrektywy Habitatowej to siedlisko wszystkie lasy łęgowe uznane są za "siedliska priorytetowe" - na ich ochronę można między innymi uzyskiwać pomoc finansową Unii Europejskiej.

  • Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników:
    24.4 - Natura 2000 code 3260 - Prądolubna roślinność jaskrów w nizinnych lub podgórskich rzekach - zanurzona i pływająca roślinność w rzekach ze zw. Ranunculion fluitantis i Callitricho-Batrachion lub mchów wodnych. Rośliny: (...) R. trichophyllus, R. fluitans, R.peltatus, R. aquatilis, Myriophyllum spp., Callitriche spp., Sium erectum, Fontinalis antipyretica (...). Biotop czasami związany z szuwarami łączenia baldaszkowego na brzegach - brać pod uwagę podczas wyboru miejsc.
    • Zwracamy uwagę, że pominięcie wymienionych wyżej jednostek na liście rodzajów siedlisk podlegających szczególnej ochronie jest krzywdzące szczególnie dla przyrody Polski północnej i zachodniej. Elementy te nie występują w centralnej i południowej części kraju, jednak na Pomorzu, a także na Ziemi Lubuskiej odgrywają dużą rolę w krajobrazie.

    Uważamy za niezbędne uzupełnienie listy o cztery jednostki (opisane nazwami łacińskim zgodnie z terminologią rozpowszechnioną w Polsce):
    - starodrzewia żyznych buczyn niżowych (Melico-Fagetum; = Asperulo-Fagetum)
    - starodrzewia kwaśnych buczyn niżowych (Luzulo pilosae-Fagetum)
    - starodrzewia łęgów olszowo-jesionowych (Circaeo-Alnetum)
    - zbiorowiska włosieniczników i prądolubna roślinność wodna w nurcie rzek (Ranunculion fluitantis)
    Jednostki te są występującymi w Polsce rodzajami siedlisk ujętymi w załączniku I Dyrektywy Habitatowej i nie ma żadnego uzasadnienia dla ich pominięcia w rozporządzeniu.

    4. W projekcie rozporządzenia wymieniono "łąki rajgrasowe użytkowane ekstensywnie", "łąki selernicowe", "zmiennowilgotne łąki trzęślicowe" oraz "górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie". Poza tym zbiorem pozostały np.: bardzo cenne łąki rdestowo-ostrożeniowe, łąki pełnikowe, łąki wyczyńcowe i inne typy łąk.
    Proponujemy przynajmniej dodanie siedliska "mokre eutroficzne łąki kośne (Calthion) użytkowane ekstensywnie" - patrz punkt 6 tej opinii


    5. Proponujemy poprawienie kilku drobnych zapisów budzących niejasności:
  • Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne w warunkach polskich nie mogą być interpretowane tylko na podstawie występowania zespołów pływaczy z klasy Utricularietalia intermedio-minoris - proponujemy zrezygnować z nazwy łacińskiej, pozostawiając polskie określenie tego rodzaju siedliska.
  • Podobnie w przypadku jezior lobeliowych - chodzi o ochronę całego jeziora, a nie tylko roślinności dennej Isoeto-Lobelietum); proponujemy zapisać "jeziora lobeliowe z roślinnością typu Isoeto-Lobelietum, Isoetetum echinosporae). Analogiczą modyfikację stylistyczną proponujemy przy zapisie dotyczącym eutroficznych zbiorników wodnych.
  • W punkcie 68 należy dodać nazwy łacińskie Fago-Quercetum i Calamagrostio-Quercetum, bowiem acidofilne dąbrowy to nie tylko Betulo-Quercetum. Punkt ten powinien brzmieć: starodrzewy kwaśnych dąbrów (Fago-Quercetum, Calamagrostio-Quercetum) i kwaśnego lasu brzozowo-dębowego (Betulo-Quercetum)
  • Lasy mieszane na wydmach nadmorskich to nie tylko lasy ze związku Quercion robori-petraeae, ale i np. łęgopodobne lasy z jesionem i czeremchą; konieczne jest tu usunięcie nazwy łacińskiej i pozostanie tylko przy polskim określeniu

    6. Polska lista "siedlisk podlegających szczególnej ochronie" oczywiście może być szersza, niż "ogólnoeuropejska" lista zawarta w Załączniku I Dyrektywy Habitatowej. Przede wszystkim powinny się na niej znaleźć biotopy, które Polska zgłosiła z postulatem dodania do Załącznika I Dyrektywy. Część z nich umieszczono na liście, jednak część istotnych dla zachowania różnorodności biotopów pominięto, naszym zdaniem niesłusznie. Do ochrony kwalifikują się przynajmniej
  • olsy i łozowiska (Alnetea) - PHYSIS 44.9; tu proponujemy uznanie za chronione "łozowisk i starodrzewi olsów"
  • nadmorski bór bażynowy (Empetro nigri-Pinetum) - PHYSIS 42.524
  • suchy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum) - PHYSIS 42.52112
  • mokre eutroficzne łąki kośne (Calthion) użytkowane ekstensywnie - PHYSIS 37.21
  • szuwary halofilne (Bulboscheonetum maritimi) - PHYSIS 53.17
  • szuwary wielkoturzycowe (Magnocaricion) - PHYSIS 53.21
  • źródliska niewapienne - PHYSIS 54.111/112
    Proponujemy dodanie wymienionych powyżej jednostek do listy. Szczególnie akcentujemy konieczność dodania do rozporządzenia nadmorskich borów bażynowych oraz śródlądowych borów chrobotkowych, mających największe szanse na uwzględnienie w Załączniku I Dyrektywy Habitatowej.


    6. Zwracamy uwagę na fakt, że wśród pominiętych w projekcie rozporządzenia elementów (dotyczy to zarówno pominięcia siedlisk już ujętych w załączniku I do dyrektywy, jak i pominięcia zgłoszonych dotąd polskich propozycji poszerzenia tego aneksu) szczególnie liczne reprezentowane są zbiorowiska leśne (np. olsy, łęgi, buczyny). Obawiamy się, że fakt ten może wynikać z przeświadczenia o szerokim rozpowszechnieniu tych zbiorowisk w Polsce oraz z obaw przed ograniczeniem swobody gospodarki leśnej. Tymczasem - mimo że lasy odpowiednich typów nie są jeszcze w Polsce rzadkie - zdecydowana większość ich fitocenoz jest silnie zjuwenalizowana lub zdegenerowana. Do rzadkości należą dobrze zachowane ekosystemy lasów wymienionych typów. Np. dobrze zachowane starodrzewia buczyn nie są wcale częstsze, niż wymienione w projekcie rozporządzenia starodrzewia grądów. Natomiast rola tych lasów dla zachowania różnorodności biologicznej jest niepodważalna.
    Umieszczenie zbiorowisk leśnych na liście "chronionych siedlisk przyrodniczych" nie powinno być także powodem obaw, a raczej powodem dumy z przyrodniczego znaczenia niektórych lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Ochrona starodrzewi grądów, buczyn, łęgów, olsów, borów chrobotkowych, borów bagiennych, borów bażynowych i borów wysokogórskich i tak musi być elementem proekologicznego modelu gospodarki leśnej, o ile zachowanie różnorodności przyrodniczej lasów przyjmuje się za jeden z jej celów.

    [Powrót >> - Więcej o sprawie]
    [Projekt recenzowanego rozporządzenia]
    [Natura 2000 WWW (tu także 'Interpretation Manual']
    [Strona główna Lubuskiego Klubu Przyrodników]