Przyroda Polski Zachodniej, w wyniku kilkusetletniej, nastawionej na "uproduktywnienie" każdego fragmentu terenu, gospodarki niemieckiej, a następnie kontynuowanej w tym duchu przez kilkadziesiąt lat państwowej gospodarki socjalistycznej, uległa wyjątkowym, większym niż w innych regionach Polski przeobrażeniom. Jednym z objawów tego zjawiska jest powszechnie obserwowana degradacja terenów podmokłych, polegająca przede wszystkim na drastycznym obniżeniu zwierciadła wód gruntowych i radykalnych zmianach struktury torfowisk oraz wszelkiego typu mokradeł. Jej efektem jest zanikanie szeregu gatunków roślin i zwierząt, których funkcjonowanie nierozerwalnie związane jest z tego typu środowiskami. Procesy te dotyczą również terenów objętych ochrona prawną - rezerwatów bądź użytków ekologicznych, dla których brak obowiązujących planów ochrony uniemożliwia prowadzenie skutecznej ochrony.
Dostrzegając od dawna powyższe uwarunkowania, przy współpracy Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody oraz Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, zamierzamy rozpocząć realizację długofalowego, kompleksowego programu, którego celem jest powstrzymanie procesu degradacji przyrody najcenniejszych terenów podmokłych Polski Zachodniej. Podstawą naszych działań będzie ograniczanie nadmiernego odpływu wód powierzchniowych, podwyższanie poziomu wód gruntowych i przywracanie stosunków wodnych umożliwiających właściwe funkcjonowanie ekosystemów oraz zasiedlających je populacji zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Jeśli do finansowania projektu uda się przekonać sponsorów, w latach 2000 - 2002 zostanie nim objętych około 200 różnego typu terenów podmokłych, w znacznej części obszarów chronionych lub proponowanych do ochrony, o powierzchni od kilku arów do kilkuset hektarów - torfowisk, łąk zalewowych, dawnych zbiorników młyńskich i niewielkich stawów. Podstawą ich ochrony będzie wykonanie bądź odtworzenie około 1000 różnego typu prostych, możliwych do realizacji bez użycia ciężkiego sprzętu, urządzeń piętrzących wodę. Koszt wykonania pojedynczego urządzenia nie powinien przekroczyć 1000 zł. Uzupełnieniem będą próby reintrodukcji roślinności torfotwórczej prowadzone na wybranych obiektach, a także działania edukacyjne i popularyzatorskie.
Podstawowymi zasadami którymi będziemy się kierować będą między innymi: stopniowe, powolne, nawet rozłożone na kilka lat, piętrzenie z obserwacją efektu, ustawiczne monitorowanie skutków, wykorzystanie spontanicznych sił przyrody (jedynie inicjowanie procesów zarastania, zamulanie i wypłycania rowów), oraz tam gdzie to tylko możliwe, nietrwałość budowanych urządzeń piętrzących (zakładamy, że po kilkunastu latach nie będą już potrzebne). O rodzaju i zakresie podejmowanych działań decydować będziemy bezpośrednio w terenie, co umożliwi maksymalne uproszczenie dokumentacji. Poziom piętrzenia nie będzie nigdzie przekraczał zmiany poziomu wody o więcej niż 1 m.
Wynikiem realizacji projektu będzie skuteczna ochrona lub odtworzenie ekosystemów mokradłowych,
biotopów kilkudziesięciu rzadkich, ginących i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, o łącznej powierzchni kilku tysięcy hektarów oraz efekt retencyjny, wstępnie szacowany na kilka mln m3 wody. Dodatkowym efektem projektu będzie opracowanie i wdrożenie niskonakładowych i opartych na lokalnych materiałach (drewno, kamień, ziemia), metod aktywnej ochrony lub odtwarzania zdegradowanych terenów podmokłych.Realizacja projektu odbywać się będzie w oparciu o współpracę Klubu z zainteresowanymi jednostkami Lasów Państwowych (wstępne zainteresowanie udziałem wyraziły Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych w Poznaniu, Szczecinie i Zielonej Górze), oraz innymi zarządcami, użytkownikami lub właścicielami terenów, pod nadzorem Wojewódzkich Konserwatorów Przyr
ody. Proste i nie wymagające specjalistycznego sprzętu prace (a na takich opiera się projekt) prowadzone będą systemem gospodarczym przez pracowników, członków i współpracowników Klubu, oraz siłami nadleśnictw i innych współpracujących jednostek.Obiekta
mi priorytetowymi, których ochrona lub odtwarzanie podjęte zostaną w pierwszej kolejności, będą miejsca aktualnego lub historycznego występowania żółwia błotnego a także miejsca planowanej reintrodukcji tego gatunku. W dalszej kolejności prace ukierunkowane zostaną także na odtwarzanie biotopów innych gatunków specjalnej troski.Fazę wstępną, polegającą na rozpoznaniu potrzeb, znalezieniu obiektów kwalifikujących się jako pilotażowe, w znacznej mierze wykonano w latach 1996 - 1999 w ramach prac urządzeniowych Nadleśnictw, inwentaryzacji przyrodniczych i innych prac prowadzonych przez wszystkie zainteresowane podmioty. Obecnie jest ona finalizowana, między innymi przy Państwa udziale.
Zasadnicza część projektu realizowana będzie w latach 2000 - 2002, w trze
ch rocznych etapach.Pierwszy, w roku 2000, obejmie realizację ochrony około 20 obiektów pilotażowych, dla których już obecnie możemy określić potrzeby, możliwości i techniczne sposoby ochrony. W większości będą to aktualne bądź historyczne stanowiska żółwia błotnego, ewentualnie obiekty kwalifikujące się do reintrodukcji tego gatunku. Etap ten pozwoli zweryfikować założenia metodyczne projektu, usprawnić rozwiązania techniczne i organizacyjne. Ponadto w okresie tym planujemy przygotowanie pełnych (w przy
padku rezerwatów) bądź uproszczonych (w przypadku innych najcenniejszych i najrozleglejszych obiektów) planów ochrony.Etap drugi, w roku 2001, to podjęcie ścisłej współpracy i realizacja ochrony obiektów wzorcowych przez Klub wspólnie z jednostkami Lasów Państwowych i innymi zainteresowanymi podmiotami. Zostanie nim objętych około 50 obiektów, po kilka na terenie każdej z jednostek, które zadeklarują wolę współpracy.
Etap trzeci, zaplanowany na rok 2002 to realizacja projektu z większym udziałem współpracujących podmiotów, jedynie przy współpracy Klubu, realizacja przez Klub ochrony obiektów wyjątkowo cennych lub wymagających metaplantacji roślinności torfowiskowej. Zakończenie tego etapu to podsumowanie doświadczeń zdobytych w ramach realizacji projek
tu w formie wydania poradnika ochrony i renaturyzacji terenów podmokłych, a także wykonania przenośnej ekspozycji poświęconej szerszej popularyzacji prowadzonych działań.Do połowy lutego br. zamierzamy zebrać wstępne zgłoszenia obiektów proponowanych do ochrony bądź renaturyzacji w najbliższych latach. W załączeniu przekazujemy Państwu wstępną ankietę, prosimy o jej wypełnienie, osobno dla każdego proponowanego obiektu, i odesłanie na adres Klubu w terminie do końca stycznia 2000. Wypełnienie ankiety nie
wiąże się dla Państwa z żadnymi zobowiązaniami, jest jednak konieczne dla podjęcia dalszej współpracy. Projekt jest dopiero w fazie przygotowawczej i również my nie możemy jeszcze zagwarantować w jakim zakresie będzie realizowany, jednak po otrzymaniu ankiety, w ciągu kilku tygodni skontaktujemy się z Państwem w celu omówienia szczegółów i ewentualnej wizyty w terenie.Wszelkich informacji o projekcie udzielają pracownicy Lubuskiego Klubu Przyrodników - Andrzej Jermaczek i Robert Stańko, a także zaangażowani w projekt pracownicy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych: w Poznaniu - Jan Poteralski, w Szczecinie - Stanisław Kmiecik i w Zielonej Górze - Marek Maciantowicz.