Bociek, biuletyn Lubuskiego Klubu Przyrodników      [LKP Home Page]
[Bociek Home Page]
[Spis treści tego nr (1/2002)]

Jak będą chronione lubuskie rezerwaty przyrody?
(2) Wrzosiec

Wrzosiec bagiennyRezerwat "Wrzosiec", utworzony w 1970 r., o powierzchni 23,06 ha, położony jest w gminie Lipinki Łużyckie, na terenie Nadleśnictwa Wymiarki. W 2001r. opracowywaliśmy plan ochrony tego rezerwatu.
Rezerwat obejmuje fragment borów trzęślicowowych, w runie których rośnie obficie wrzosiec bagienny Erica tetralix. Dominują około 40-letnie drzewostany, porastające wilgotne gleby mineralne bądź cienką warstwę murszu. Bardzo skomplikowane granice rezerwatu (składa się on z dwóch nie połączonych ze sobą części; również wewnątrz rezerwatu są enklawy nie wchodzące w jego skład) wyznaczono wyraźnie tak, by pozostawić poza nimi wszystkie drzewostany starsze, bliskorębne. Położone wśród borów drobne zagłębienia terenowe zajęte są przez astatyczne bagienka, porośnięte skupieniami sitów (rozpierzchłego i ostrokwiatowego). Ze względu na jednorodność siedlisk i ekosystemów flora jest bardzo uboga, licząc niewiele ponad 100 gatunków, z których jeszcze większość to rośliny synantropijne, rosnące tylko na drodze leśnej przecinającej obiekt. Uboga nie znaczy jednak mało cenna...
W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej stwierdziliśmy, że główny przedmiot ochrony - wrzosiec bagienny - jest nadal obficie obecny w runie borów trzęślicowych, największe zagęszczenie i najlepszą żywotność wykazuje... poza rezerwatem, w bardzo silnie przerzedzonym starym drzewostanie sosnowym od wschodu. Tylko tam wykształcił się bardzo rzadki, zdominowany przez ten gatunek zespół roślinny - mszarnik wrzoścowy. Wrzoścowi wyraźnie służy przynajmniej umiarkowane prześwietlenie drzewostanu.
Sensacją florystyczną było znalezienie w dwóch miejscach (tuż poza obecnymi granicami rezerwatu) populacji innego, jeszcze rzadszego niż wrzosiec gatunku - przygiełki brunatnej. Ta niepozorna roślinka, której występowanie w Polsce znane jest tylko z izolowanych stanowisk w Borach Dolnośląskich i na Pomorzu, ujęta jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (nowo odkryte stanowisko z rezerwatu znalazło się już w nowym wydaniu tej Księgi). Przygiełka rośnie na buchtowiskach dziczych oraz na lekko rozrytej drodze leśnej. Wyraźnie służy jej prześwietlenie, wilgoć oraz lekkie naruszenie powierzchni gleby.
Siedliska rezerwatu wykazują objawy przesuszenia. Powodują je rowy melioracyjne, biegnące tuż przy granicach rezerwatu.
Szare pole - obecny rezerwat, linia kreskowana - propozycja powiększeniaNajważniejszy z postulatów ochronnych brzmiał: "Powiększyć rezerwat, włączając do niego: całość oddziałów 30 i 31 oraz wydzielenie 29c". Tak powiększony rezerwat będzie miał powierzchnię 64,96 ha. Wewnątrz nowych granic znalazły się oba stanowiska przygiełki, mszarnik wrzoścowy - miejsce najobfitszego występowania wrzośca, a także fragmenty ładnych starodrzewi. Wewnątrz nowych granic znalazły się także odcinki przesuszających rezerwat rowów melioracyjnych, umożliwiając zaplanowanie i wykonanie w ramach ochrony rezerwatu zadań z zakresu małej retencji wody.
Jako cel strategiczny ochrony rezerwatu przyjęliśmy zachowanie populacji rzadkich gatunków roślin: wrzośca bagiennego i przygiełki brunatnej. Konsekwentnie celami operacyjnymi były: zachowanie warunków siedliskowych, świetlnych i konkurencyjnych umożliwiających trwanie i odnawianie się (reprodukcję generatywną i wegetatywną) populacji wrzośca bagiennego oraz zachowanie warunków siedliskowych, świetlnych i konkurencyjnych, umożliwiających odnawianie się populacji przygiełki.
W praktyce oznacza to konieczność wykonania w 40-letnich drzewostanach borów trzęślicowych dość silnej trzebieży, tak żeby przerzedzić okap drzewostanu i poprawić warunki świetlne na jego dnie, podczas gdy fragmenty starodrzewi należy pozostawić bez żadnych zabiegów. Na rowach ma zostać zbudowana seria kilku prostych zastawek, hamujących odpływ wody.
Ważne jest dodatkowo, by nie konserwować rowów wzdłuż drogi biegnącej przez środek rezerwatu, nie przerabiać na drogę linii oddziałowej na wschodniej granicy rezerwatu, kontynuować ekstensywne użytkowanie drogi leśnej po północnej granicy rezerwatu, nie usuwać wykrotów i jałowego posuszu sosnowego (dozwolone korowanie lub usuwanie posuszu czynnego, jeżeli jest to niezbędne ze względu na ochronę drzewostanów wokół rezerwatu).
Nasze wnioski zostały zaakceptowane przez Nadleśnictwo Wymiarki oraz Wojewódzką Komisję Ochrony Przyrody. Rozporządzeniem Wojewody Lubuskiego zamierzone powiększenie rezerwatu zostało już zrealizowane.
Rezerwat Wrzosiec najłatwiej odwiedzić, dochodząc do niego drogą leśną biegnącą na północ z miejscowości Piotrów.

Położenie rezerwatu

Paweł Pawlaczyk