Bociek, biuletyn Lubuskiego Klubu Przyrodników      [LKP Home Page]
[Bociek Home Page]
[Spis treści tego nr (4/2000)]

Powstaje Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa

W czasie badań terenowych prowadzonych m.in. w ramach "Zielonej Wstęgi Odra-Nysa" oraz projektów we współpracy ze stroną saksońską zwrócono uwagę na bardzo ciekawy twór geomorfologiczny w postaci wału leżący na granicy Polski, Brandenburgii i Saksonii. Powstała koncepcja ochrony tego ciekawego obszaru w formie parku krajobrazowego. Teren ten wyróżnia się wieloma elementami, często w skali ponad lokalnej. Przede wszystkim zwraca uwagę ukształtowanie terenu w postaci wielkiej moreny czołowej o kształcie podkowy (stąd nazwa Łuk Mużakowa i Muskauer Faltenbogen). Według badań geologów niemieckich jest to największy tego typu twór na świecie (przebadano przypadki w Ameryce Północnej i Eurazji). Łuk ma długość ok. 40 km. Jego szerokość jest zróżnicowana i wynosi od 3 do 4 km. Twór ten przebiega pomiędzy miejscowościami: Brandenburgia Mattendorf/Klein Kolzig, Gross Kolzig, Bohrsdorf, Dobern, Fridrichshain, Reuthen, Wolfshain; Saksonia Weisswasser, Bad Muskau; Polska Łęknica, Trzebiel, Tuplice. Odległość w linii prostej pomiędzy końcami Łuku (Tuplice Mattendorf) wynosi ok. 20 km. Strona niemiecka bardzo mocno akcentuje element największego łuku (wału) na świecie, oczekując dużego zainteresowania turystycznego. Wystąpiono do UNESCO o uznanie Łuku za światowy rezerwat geologiczny. Krajobraz po stronie niemieckiej jest bardziej zniszczony w wyniku ciągłej eksploatacji węgla brunatnego. Po stronie polskiej zaprzestano tych działań od wielu lat i tereny pokopalniane ulegają powolnej sukcesji stając się coraz bardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym. Nysa przebijając się przez Łuk w okolicach Łęknicy Bad Muskau dzieli wał na dwa jednakowej wielkości skrzydła.
Flora roślin naczyniowych projektowanego Mużakowskiego Parku Krajobrazowego liczy 591 gatunki. Dominują pośród nich taksony rodzime. Do szczególnie interesujacych należą te rośliny, które osiagąją tu wschodnia granicę zasięgu - m.in. selery węzłobaldachowe Apium nodiflorum - jedyne stanowisko w Polsce, nawodnik sześciopręcikowy Elatine hexandra - jedno z nielicznych stanowisk w Polsce czy wrzosiec bagienny Erica tetralix. Druga ciekawą grupę stanowią gatunki górskie, takie jak widłak wroniec Huperzia selago, przytulia okrągłolistna Galium rotundifolium, świerząbek kosmaty Chaerophyllum hirsutum i jaskier gajowy Ranunculus nemorosus. Znane są one jedynie ze stanowisk historycznych, ale wciąż istnieje szansa na ich odnalezienie, gdyż zachowały się ich naturalne biotopy.
Na pojezierzu antropogenicznym stwierdzono występowanie 14 gatunków płazów. Najliczniej i najwięcej gatunków (14) odnotowano w zbiornikach najbardziej zbliżonych do naturalnych. W wszystkich 11 zbiornikach wymienionej grupy stwierdzono ropuchę szarą i żabę wodną, w 10 traszkę zwyczajną, w 8 żabę trawną i w 7 traszkę grzebieniastą oraz żabę moczarową. Obecność pozostałych gatunków odnotowano w nielicznych zbiornikach i w niewielkiej liczbie osobników, co na ogół pokrywa się z powszechnością występowania płazów w zachodniej części Ziemi Lubuskiej. Na badanym terenie występuje prawdopodobnie 7 gatunków gadów (brak współczesnych stwierdzeń żółwia błotnego).
W czasie rozpoznania stwierdzono 146 gatunków ptaków na terenie projektowanego Parku Krajobrazowego. Można przypuszczać, że w czasie dalszych szczegółowych badań lista ta może powiększyć się. W stwierdzonej grupie ptaków 106 należało do kategorii lęgowych, 13 gatunków do kategorii prawdopodobnie lęgowych i 27 do zalatujących. Szczególnie ta ostatnia kategoria z dużym prawdopodobieństwem będzie ulegać powiększeniu.
Według kategorii zagrożeń wprowadzonej przez Głowacińskiego na badanym terenie stwierdzono w grupie gatunków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych następujące gatunki: gatunki narażone na wyginięcie bąk, rybołów; gatunki rzadkie bielik; gatunki wydobyte z niebezpieczeństwa gągoł, kania ruda. Natomiast w grupie gatunków zalatujących stwierdzono: gatunki skrajnie zagrożone i ginące łęczak; gatunki narażone na wyginięcie błotniak zbożowy, batalion; gatunki rzadkie świstun; gatunki wydobyte z niebezpieczeństwa kormoran czarny.
Na terenie projektowanego Parku stwierdzono występowanie 22 gatunków ssaków objętych ochroną prawną w Polsce. Dwa gatunki stwierdzone na badanym terenie, a mianowicie wilk Canis lupus i wydra Lutra lutra, należą do grupy taksonów szczególnie zagrożonych wyginięciem i z tego też powodu wpisane zostały do Polskiej czerwonej księgi zwierząt.
Na badanym terenie stwierdzono istnienie tylko 8 zarejestrowanych pomników przyrody, 1 rezerwatu Nad Młyńską Strugą oraz 3 użytków ekologicznych. Rozpoznanie w terenie oraz dane z literatury z wcześniejszych badań pozwalają na zaproponowanie objęcia ochrona dalszych 23 obiektów jako pomników przyrody oraz 9 obiektów powierzchniowych do objęcia różnymi formami (stawy k. Łazów, stawy k. Tuplic, stawy k. Mieszkowa, Duży Staw k . Tuplic, stawy k. Łukowa, stawy k. Niwicy, dolina Rzeczycy ze stawami, dolina rzeki Pstrąg, dolina rzeki Lenki).
Ważny jest także aspekt kulturowy tego terenu. Wobec postępującej globalizacji i unifikacji życia na świecie, coraz cenniejsze stają się tradycje mniejszości narodowych. Teren ten od wieków zamieszkiwali Łużyczanie i Serbowie Łużyccy. Przetrwali tu od wieków. Pozostawili tu wiele pamiątek a tradycja jest jeszcze przechowywana u niektórych rodzin. Konieczne jest wyeksponowanie tego elementu, który jest jednym z elementów przyciągającym turystów.
Innym elementem kulturowym jest tradycja górnictwa (daleko od Górnego Śląska). Węgiel brunatny wydobywano już od 1840 roku w małych kopalniach. Istnioało tu ok. 60 kopalni, które pozostawiły po sobie bogato urozmaicony krajobraz zagłębieniami wypełniającymi się wodą. Najważniejsze kopalnie, które tu funkcjonowały:
Brandenburgia Julius Wolfshain, Conrad Gross Kolzig, Providentia Friedrichshain, Felix Bohsdorf, Franz Klein Kolzig; Saksonia Sophie Gross Duben, Trebendorfer Felder, Adolf, Hermann, Caroline II, Pfpillippine Weisswasser; Polska Babina, Cons. Tschopelner Braunkohlengruben, Cons. Hermsdorfer Braunkohlengruben, Trebeler Braunkohlenwerke.
Po stronie niemieckiej podjęto działania mające na celu utworzenie parku (Geo-Park "Muskauer Faltenbogen"). Koncepcja ustanowienia transgranicznych obszarów chronionych jest popierana przez administracje lokalne. Na spotkaniu 11 XII 2000 Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody zaakceptowała koncepcję ustanowienia parku krajobrazowego.
Badany teren doskonale nadaje się na objęcie ochrona poprzez formę park krajobrazowy. Pozwoli to na zachowanie bioróżnorodności przyrody ożywionej, a z drugiej strony pozwoli na rozwój (i zdobywanie funduszy) tego regionu w sposób przyjazny dla środowiska (turystyka oparta na eksponowaniu przyrody i niezwykłej historii tego regionu).

Leszek Jerzak