Ochrona walorów parków krajobrazowych – pobożne życzenie czy realna rzeczywistość?

 

          Parki krajobrazowe, to stosunkowo młoda forma ochrony przyrody, na tyle długo jednak funkcjonuje, aby można było pozwolić sobie na pewne spostrzeżenia i refleksje. Nie jest to udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule, jest to próba zdefiniowania warunków jakie muszą być spełnione, aby parki krajobrazowe  rzeczywiście skutecznie chroniły środowisko przyrodnicze i kulturowe w sytuacji pozostawienia w użytkowaniu gospodarczym poddanego ochronie terenu, gdy mieszkające i gospodarujące na nim społeczności chcą się rozwijać i bogacić.

          W momencie podjęcia decyzji o powołaniu parku krajobrazowego, poddania ochronie określonego granicami obszaru, zastajemy konkretne sytuacje – określony krajobraz, zasoby przyrody, warunki kulturowo-historyczne. Celem powstania parku jest ich zachowanie i ochrona przed niekorzystnymi zmianami – degradacją i zniszczeniem. Jednocześnie z punktu widzenia gospodarki, parki krajobrazowe to tereny o ogromnym często potencjale. Ludzie tu mieszkający, jeśli nawet do tej pory tego nie dostrzegli, zrobią to niebawem. Chcą lub zechcą dynamicznego rozwoju, zechcą się bogacić wykorzystując  walory parku.  W ogromnej większości słysząc pojęcie „ekorozwój” – rozumieją je jako „ekozastój”, a mając przed oczami zakazy wojewody, utwierdzają się w tym rozumieniu. Są przekonani, że egzekwując przepisy ochronne, skazuje się ich na życie w skansenie. Czy jest możliwa ochrona cennego terenu w jego dotychczasowym kształcie przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb mieszkających tu ludzi? Czy ekorozwój jest realny? Czym powinna dysponować instytucja parku krajobrazowego, aby zadania ochrony mogły być wykonywane zgodnie z określonymi w stosownych zarządzeniach wymaganiami?

          Poniższe stwierdzenia są wynikiem własnych doświadczeń i przemyśleń będących efektem wieloletniej pracy w dziedzinie ochrony przyrody, są prywatnym poglądem autorki, a celem ich szerszej prezentacji jest pobudzenie do dyskusji nad banalnym zdawałoby się  problemem, jakim jest sens i skuteczność wykonywanej pracy.

1. Park krajobrazowy powinien być instytucją dobrze zorganizowaną, to znaczy:

-   powinien posiadać własną, dobrze oznakowaną siedzibę, najlepiej w samym parku, tak, aby pracownicy mogli być zawsze obecni na jego terenie oraz aby wszyscy zainteresowani mogli zawsze uzyskać bezpośredni kontakt,

-   biuro parku powinno być dobrze wyposażone w urządzenia szybkiej komunikacji (fax, poczta elektroniczna, internet), w celu sprawnego i szybkiego porozumiewania się pracowników (wymiana informacji, wzajemna pomoc w rozwiązywaniu trudniejszych problemów, podejmowanie decyzji itp.), dostępu do baz danych np. do literatury, czy aktualnych przepisów prawnych, zaistnienia na własnej stronie internetowej (wymiana doświadczeń, pomysły), a także w urządzenia powielające materiały i we własny pojazd,

-   powinien istnieć jasno określony podział kompetencji i odpowiedzialności pracowników.

2. Park krajobrazowy powinien mieć dobrze i odpowiednio wykształconych pracowników, to znaczy:

-   nie muszą, a nawet nie powinni to być specjaliści w wąskich dziedzinach, lepiej, jeśli są to osoby o ogólnobiologicznym przygotowaniu – przyrodnicy dobrze zorientowani we współczesnej ochronie przyrody, np. biolodzy o specjalności ekologia i ochrona środowiska,

-   regułą powinno być stałe podnoszenie wiedzy i umiejętności pracowników, przede wszystkim podczas różnego rodzaju szkoleń i konferencji, w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu, prowadzenia negocjacji,  zmian w przepisach, ich stosowania i innych.

3. Park krajobrazowy powinien mieć wyraźnie określone cele i sposoby działania, to znaczy:

-   określone jasno priorytety i sposoby ochrony walorów.

-   dobrze opracowany i systematycznie wdrażany plan ochrony,

4. Pracownicy parków krajobrazowych powinni posiadać dużo większe niż obecnie możliwości wykonywania kontroli i egzekwowania przepisów ochronnych, np.:

-   powinni być uprawnieni do samodzielnych kontroli w przypadkach podejrzenia

o łamanie przepisów ochronnych parku,

-   powinni mieć uprawnienia do mandatowania,

-   powinni być wyposażeni w jednolite umundurowanie, odznaki itp., co ma znaczenie psychologiczne i ułatwia wykonywanie czynności kontrolnych.

5. Park krajobrazowy powinien aktywnie poszukiwać partnerów do współpracy, to znaczy:

-   posiadać stałe kontakty z organami administracji, przede wszystkim z gminami; przekonanie samorządów do konieczności wspólnego działania jest jednym z podstawowych warunków skutecznej ochrony walorów,

-   współpracować z organizacjami społecznymi, nie tylko przyrodniczymi,

-   kreować swój wizerunek jako instytucji o dużych możliwościach działania, służącej lokalnej społeczności.

6. Park krajobrazowy powinien posiadać potencjał finansowy zdolny sprostać wyżej wymienionym warunkom, to znaczy:

-   powinien posiadać priorytetowy dostęp do wojewódzkich środków finansowania ochrony środowiska (bezpośrednio wojewody lub wojewódzkich funduszy); wojewódzkie fundusze ochrony środowiska powinny w pierwszym rzędzie wspierać działania proekologiczne realizowane na terenach chronionych (w tym parkach krajobrazowych); wojewoda powołując park powinien zapewnić środki na ochronę jego walorów, szczególnie w początkowej fazie funkcjonowania,

-   powinien mieć możliwości przynajmniej częściowych rekompensat finansowych prywatnym właścicielom w przypadkach strat spowodowanych zmianą sposobu gospodarowania na przyjazny środowisku, lub bezpośrednio wpływający na ochronę walorów (np. zmiana sposobu ogrzewania,  rolnictwo ekologiczne i inne),

-   powinien opracowywać dobre projekty dotyczące ochrony walorów i korzystać ze środków różnych fundacji,

-   nie powinien występować w roli roszczeniowej lub proszącej w sprawach wymagających stosunkowo niewielkich nakładów (np. nagrody w konkursach, wykonanie tablic informacyjnych).

 

          Wymienione wyżej warunki to oczywiście idea, choć chyba nie całkiem utopijna. Dotyczą one instytucji parków kraj-obrazowych i jest to, rzecz jasna, za mało aby ochrona ich walorów była realną rzeczywistością. Aby tak było, należałoby także wiele zmienić w takich dziedzinach jak: prawo ochrony zasobów przyrodniczych, system finansowy, gospodarka leśna, edukacja ekologiczna w szkołach, kompetencja pracowników administracji (szczególnie samorządowej), sprawność działania służb ochrony zabytków i innych.

 

Danuta Jermaczek